De frugum historia
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/De_frugum_historia_-_Titlepage_1st_edition.png/170px-De_frugum_historia_-_Titlepage_1st_edition.png)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/De_frugum_historia_-_Titlepage_2nd_edition.png/170px-De_frugum_historia_-_Titlepage_2nd_edition.png)
De frugum historia ist ein 1552 in Antwerpen erschienenes „Kräuterbuch“ von Rembert Dodoens. Es ist Dodoens’ erste botanische Schrift und zugleich ein Vorläufer seines 1554 fertiggestellten Cruijdeboeck. In De frugum historia werden Getreidearten sowie Hülsenfrüchte beschrieben und dargestellt.
Werk
[Bearbeiten | Quelltext bearbeiten]De frvgum historia, liber unvs. Ejvsdem epistolae dvae, vna de farre, chondro, trago, ptisana, crimino, & alica. Altera de zytho, & cereuisia wurde von Jan Vander Loe (ca. 1542–1563) im Oktavformat gedruckt. Das Werk ist in 31 Kapitel unterteilt und umfasst 93 paginierte Blätter, von denen 34 ganzseitige Holzstiche sind, die 35 Pflanzendarstellungen enthalten. Drei der Holzstiche werden zweimal verwendet.
Die meisten Illustrationen sind dem 1545 im Oktavformat erschienenen Werk Läbliche abbildung vnd contrafaytung aller kreüter von Leonhart Fuchs entnommen. Diese wiederum sind verkleinerte, seitenverkehrte Darstellungen aus Fuchs’ Folianten De historia stirpium commentarii insignes von 1542.
Die Schrift enthält noch zwei Briefe. Der erste ist an Joachim Roelants (1496–1558), Arzt in Mechelen und einem Freund von Vesalius, gerichtet. Der zweite ist an Johannes Visschaven, Arzt in Breda, adressiert und behandelt den Unterschied zwischen „Zythum“, einem Getränk aus der Antike, und Bier.
De frugum historia ist Gerhard van Veltwyck (1505–1555) gewidmet.
Auflagen
[Bearbeiten | Quelltext bearbeiten]1552 erschienen zwei Auflagen, die sich durch die Titelseite und die Kapitelüberschriften unterscheiden lassen. Für die zweite Auflage wurde der Text der ersten 40 Blätter neu gesetzt.
Gliederung (2. Auflage)
[Bearbeiten | Quelltext bearbeiten]- Carolvs Qvintvs Divina prouidentia Romanorum Imperator semper Auguftus, &c.
- Splendidissimo mvltisque modis ornatßimo vrro, D. Gerardo a Velt Wijck […] (Widmungsepistel)
- Qvid frvges, et qvot earum genera. Cap. Primvm.
- De Tritico. Cap. II.
- De Zea. Cap. III.
- De Olyra. Cap. IIII.
- De Typha Cereali. Cap. V.
- De Seopyro. Cap. VI.
- De Thracica Briza. Cap. VII.
- De Secali. Cap. VIII.
- De Oriza. Cap. IX.
- De Hordeo. Cap. X.
- De Milio. Cap. XI.
- De Milio Indico. Cap. XII.
- De Panico. Cap. XIII.
- De Avena. Cap. XIIII.
- De Tragotropho. Cap. XV.
- De Faba. Cap. XVI.
- De Phaselo. Cap. XVII.
- De Phaseolis sive Dolichis. Cap. XVIII.
- De Piso. Cap. XIX.
- De Ochro sive Ervilia. Cap. XX.
- De Lathyro. Cap. XXI.
- De Araco sive Cicera. Cap. XXII.
- De Erebinthis sive Ciceribvs. Cap. XXIII.
- De Lvpinis. Cap. XXIIII.
- De Ervo. Cap. XXV.
- De Vicia. Cap. XXVI.
- De Aracho. Cap. XXVII.
- De Apace. Cap. XXVIII.
- De Lente. Cap. XXIX.
- De Secvridaca. Cap. XXX.
- De Ornithopodio. Cap. XXXI.
- Errata sic corrigito primus numerus folium, alter paginam tertius lineam significat
- Epistolae duae. Vna ad D. Iochimvm Rolandum de Farre, Chondro, Trago, Prisana, Crimno & Alica Altera ad D. Ioannem Vischauium de Zytho & Cereuisia
- Catalogvs Avthorvm
Übersicht über die Illustrationen
[Bearbeiten | Quelltext bearbeiten]- Illustrationen
-
Triticum
-
Zea
-
Olyra, Arinca
-
Typha
-
Seopyron
-
Briza
-
Secale, Rogghe
-
Hordeum Polystichum
-
Hordeum Distichum
-
Milium
-
Milium Indicum
-
Panicum
-
Sorghi
-
Auena
-
Thragotrophon
-
Phaselus, Satiuus
-
Phaselus, Syluestris
-
Phaseolus
-
Pisum
-
Eruilia
-
Cicercula
-
Cicera
-
Stiuum, Cicer
-
Arietinum Cicer
-
Cicer Syluestre
-
Cicercula Plinij
-
Lupinus, Satiuus
-
Lupini, Syluestres
-
Vicia
-
Arachus
-
Aphace
-
Lens
-
Securidaca
-
Ornithopodion
- doppelte Illustrationen
-
S. 16r und S. 22r
-
S. 18r und S. 19v
-
S. 55v und S. 57v
Vergleich der abgebildeten Pflanzen
[Bearbeiten | Quelltext bearbeiten]Tafel | Lib. IV Cruijdeboeck | Fuchs 1545 | Fuchs 1542 | Name[1] |
---|---|---|---|---|
II, S. 5v![]() Triticum |
I, S. 494: Triticum, Terwe | S. 372![]() Tritici primum genus Gemeiner Weytzen |
S. 648![]() Tritici primvm genvs Weyssen |
Weichweizen (Triticum aestivum) |
III, S. 16r![]() Zea |
II, S. 495: Zea, Spelte | S. 160![]() Zeae privm genus Speltz |
S. 283![]() Zeae privm genvs Speltz |
Dinkel (Triticum spelta) |
IIII, S. 18r![]() Olyra, Arinca |
III, S. 497: Olyra, Amelcoren | S. 373![]() Tritici tertivm genvs Welscher Weyssen |
S. 649![]() Tritici tertium genus Welscher Weytzen |
Emmer (Triticum dicoccum) |
V, S. 19v![]() Typha |
IV, S. 498: Typha cerealis, Roomsche Terwe | Rauweizen (Triticum turgidum) | ||
VI, S. 22r![]() Seopyron |
V, S. 499: Zeopyron, Keerensaet | Hordeum vulgare var. nudum = Gerste (Hordeum vulgare) | ||
VII, S. 23v![]() Briza |
VI, S. 500: Briza, Eencoren | S. 161![]() Zeae altervm genvs Einkorn |
S. 284![]() Zeae altervm genvs Einkorn |
Einkorn (Triticum monococcum) |
VIII, S. 25r![]() Secale, Rogghe |
VII, S. 502: Secale, Rogghe | S. 445![]() Secale Rocken |
S. 768![]() Secale Rocken |
Roggen (Secale cereale) |
X, S. 29r![]() Hordeum Polystichum |
VIII, S. 503: Hordeum polystichum, Winter Gerste | S. 247![]() Hordeum polystichum Grosse Gerst |
S. 438![]() Hordevm Polystichvm Grosse Gerst |
Hordeum hexastichon = Gerste (Hordeum vulgare) |
S. 29v![]() Hordeum Distichum |
VIII, S. 503, Hordeum dystichum, Zoomer Gerste | S. 248![]() Hordeum distichum Kleine Gerst |
S. 439![]() Hordevm Distichvm Kleine Gerst |
Hordeum polystichon = Gerste (Hordeum vulgare) |
XI, S. 32v![]() Milium |
IX, S. 505: Milium, Milie oft Hirs | S. 232![]() Milium Hirß |
S. 411![]() Milivm Hirß |
Rispenhirse (Panicum miliaceum) |
XII, S. 34v![]() Milium Indicum |
X, S. 506: Milium Indicum, Torcksch Coren | S. 476![]() Tvrcicum frumentum Türckisch Korn |
S. 825![]() Tvrcicvm Frvmentvm Turckisch korn |
Mais (Zea mays) |
XIII, S. 36r![]() Panicum |
XI, S. 507 (linke Abb.): Panicum, Panickcoren | S. 141![]() Panicum Pfenich |
S. 253![]() Panicvm Pfenich |
Grüne Borstenhirse (Setaria viridis) |
S. 36r![]() Sorghi |
XI, S. 507 (rechte Abb.): Sorghi, Sorgsaet | S. 447![]() Sorgi Welcher Hirß |
S. 771![]() Sorgi Welcher Hirß |
Sorghumhirse (Sorghum bicolor) |
XIIII, S. 39r![]() Auena |
XII, S. 509: Auena, Hauer | S. 103![]() Auena Habern |
S. 185![]() Avena Habern |
Saat-Hafer (Avena sativa) |
XV, S. 40v![]() Thragotrophon |
XIII, S. 510: Tragotrophon, Bockweydt | ohne Abb. | Echter Buchweizen (Fagopyrum esculentum) | |
XVI, S: 46r![]() Phaselus, Satiuus |
XVI, S. 513: Phaselus satuus, Ghemeyn Boonen | S. 220![]() Faba uulgaris Gemein Bonen |
S. 389![]() Faba Bonen |
Ackerbohne (Vicia faba) |
XVII, S. 46v![]() Phaselus, Syluestris |
XVI, S. 513: Phaselus syluestris, Wilde Boonen | ohne Abb. | Zaun-Wicke (Vicia sepium) | |
XVIII, S. 50r![]() Phaseolus |
XVII, S. 515: Phaseolus, Roomsche Boonkens | S. 407![]() Smilax hortensis Welsch Bonen |
S. 708![]() Smilax Hortensis Welsch Bonen |
Gartenbohne (Phaseolus vulgaris) |
XIX, S. 52r![]() Pisum |
XVIII, S. 516 (linke Abb.): Pisum, Groote Erwten | S. 360![]() Pisum maius Groß Erbiß |
S. 627![]() Pisvm Groß Erbß |
Erbse (Pisum sativum) |
XX, S. 54r![]() Eruilia |
XVIII, S. 516 (rechte Abb.): Ochros Euilia, Middelbaere ende cleyne Erwten | ohne Abb. | Erbse (Pisum sativum) | |
XXI, S. 55v![]() Cicercula |
XIX, S. 518: Lathyrus Cicercula, Platte Erwten | S. 328![]() Eruum album satuum Weiß zam Gruen |
S. 571![]() Ervvm Sativvm Weiß Gruen |
Saat-Platterbse (Lathyrus sativus) |
XXII, S. 57v![]() Cicera |
Kichererbse (Cicer arietinum) | |||
XXIII, S. 59r![]() Stiuum |
XX, S. 519 (linke Abb.): Cicer satiuum, Tamme oft ronde Ciceren | ohne Abb. | Linsen-Wicke (Vicia ervilia) | |
S. 59v![]() Arietinum Cicer |
XX, S. 519 (rechte Abb.): Cicer Arietinum, Ghehoeckte Ciceren | S. 149![]() Cicer nigrum Schwartz Zysern |
S. 267![]() Cicer Nigrvm Schwartz zyßern |
Kichererbse (Cicer arietinum) |
S. 60v![]() Cicer Syluestre |
XX, S. 520 (linke Abb.): Cicer Syluestre, Wilde Ciceren | S. 329![]() Eruum syluestre Wild Gruen |
S. 572![]() Ervvm Sativvm Rot oder wild Gruen |
Kicher-Tragant (Astragalus cicer) |
S. 61r![]() Cicercula Plinij |
XX, S. 520 (rechte Abb.): Cicercula Plinij, Cleyn Ciceren | ohne Abb. | ||
XXIIII, S. 64r![]() Lupinus, Satiuus |
XXI, S. 521 (linke Abb.): Lupini satiui, Tamme Lupinen | S. 176![]() Lupini albi Weiß Feigbonen |
S. 309![]() Lvpinvs Feigbon |
Weiße Lupine (Lupinus albus) |
XXV, S. 64v![]() Lupini, Syluestres |
XXI, S. 521 (rechte Abb.): Lupini syluestres, Wilde Lupinen | ohne Abb. | Gelbe Lupine (Lupinus luteus) | |
XXVI, S. 70r![]() Vicia |
XXIII, S. 524: Vicia, Vitsen | S. 61![]() Aphace Wild wicken |
S. 110![]() Aphace Wild wicken |
Futterwicke (Vicia sativa) |
XXVII, S. 71v![]() Arachus |
XXIV, S. 525: Arachus, Crock | S. 96![]() Vicia Wicken |
S. 172 (linke Abb.)![]() Vicia Wicken |
Rauhaarige Wicke (Vicia hirsuta) |
XXVIII, S. 72v![]() Aphace |
XXVI, S. 527: Aphace | ohne Abb. | Heide-Wicke (Vicia orobus) | |
XXIX, S. 74r![]() Lens |
XXVIII, S. 529: Lens, Linsen | S. 497![]() Lens Linsen |
S. 859![]() Lens Linsen |
Linse (Lens culinaris) |
XXX, S. 77r![]() Securidaca |
XXIX, S. 531: Hedysaron, Securidaca | ohne Abb. | Bunte Kronwicke (Securigera varia) | |
XXXI, S. 78r![]() Ornithopodion |
XXVII. S. 528: Ornithopodium, Vogelvoet | ohne Abb. | Kleiner Vogelfuß (Ornithopus perpusillus) |
Einzelnachweise
[Bearbeiten | Quelltext bearbeiten]Weblinks
[Bearbeiten | Quelltext bearbeiten]- De frugum historia liber unus im Project Rembert Dodoens (Rembertus Dodonaeus)
- stcv:7039200 und stcv:12926199 im Kurztitelkatalog Flanderns (STCV)
- Druckstöcke MPM.HB.07308 und MPM.HB.07304 im Bestand des Plantin-Moretus-Museums
1. Auflage
2. Auflage