Şükriyyə Axundzadə

aus Wikipedia, der freien Enzyklopädie
Zur Navigation springen Zur Suche springen

Şükriyyə Axundzadə

Şükriyyə Axundzadə (geb. 1902 in Batumi – Oktober 1993 in Çinarlı im Rayon Shamkir, Aserbaidschan), auch bekannt als Şükriyyə Cavad, war die Frau des aserbaidschanischen Dichters Əhməd Cavad und ein Opfer der stalinistischen Repressionen in Aserbaidschan. 1937 wurde sie zusammen mit ihrem Ehemann verhaftet. Şükriyyə wurde zu acht Jahren Verbannung im Akmolinsk-Lager der Ehefrauen von Vaterlandsverrätern im Norden des heutigen Kasachstans verurteilt. Sie wurde 1945 freigelassen und 1955 freigesprochen, nachdem sie unschuldig befunden worden war. Ihr Leben inspirierte mehrere Theaterstücke, Bücher, Lieder und zahlreiche Theateraufführungen.

Biografie[Bearbeiten | Quelltext bearbeiten]

Şükriyyə Suleyman gizi Bejanidze wurde 1902 in der Stadt Batumi, damals Teil des Kaukasus-Vizekönigreichs des Russischen Kaiserreichs, dem heutigen Georgien, als Tochter eines adjarischen Adelshauses geboren.[1] Sie schloss ihr Gymnasium in Batumi ab und sprach fließend Georgisch, Ajar, Türkisch und Russisch.[2]

Sie lernte Əhməd Cavad 1914 kennen, als er als Sekretär des Hilfsfonds der türkischen Armee in Batumi lebte.[3] Trotz der Bemühungen, über Vermittler eine Heirat zu arrangieren, war Şükriyyəs Vater gegen die Verbindung. Daraufhin flüchteten Şükriyyə und Əhməd Cavad und gründeten eine Familie in der Stadt Gəncə.[4] Nach der Besetzung im April 1920 wurde Əhməd Cavad zum Lehrer im Bezirk Qusar ernannt.[5] Şükriyyə zog zusammen mit ihrer Familie nach Xuluq, einem Dorf in Qusar[6]. Sie lebten dort bis 1922 und zogen dann nach Baku, der Hauptstadt der Aserbaidschanischen Sozialistischen Sowjetrepublik.[7]

In der Nacht des 3. Juni 1937 wurden Əhməd und seine Frau Şükriyyə unter dem Vorwurf verhaftet, sie hätten versucht, bei jungen aserbaidschanischen Dichtern einen von der Partei Müsavat inspirierten Nationalismus zu verbreiten.[8][9][10] Nach der Verhaftung von Əhməd Cavad wurde Şükriyyə die Möglichkeit geboten, sich von ihm scheiden zu lassen und zu ihrem Mädchennamen zurückzukehren,[11] um einer weiteren Bestrafung oder dem Exil zu entgehen.[12] Sie lehnte jedoch die Scheidung ab.[13] Nachdem sie einige Zeit in Haft gehalten worden war, wurde sie am 9. Dezember als „Familienmitglied eines Volksfeindes“ zu acht Jahren Gefängnis verurteilt.[14][15] Am 2. Februar 1938 wurde sie in ein Arbeitslager, das Akmolinsk-Lager der Ehefrauen von Vaterlandsverrätern, geschickt.[15][16]

Am 14. Oktober 1945,[15] als ihre Haftstrafe endete, wurde sie freigelassen und kehrte in die Aserbaidschanische Sozialistische Sowjetrepublik zurück. Sie zog nach Şəmkir, da ihr die Erlaubnis zum Leben in Baku verweigert worden war.[17] Nach ihrer Rückkehr aus dem Exil glaubte sie mehrere Jahre lang, dass ihr Mann noch am Leben sei, und wandte sich mehrmals an verschiedene staatliche Behörden und den Vorsitzenden des Ministerrats der UdSSR, um ein Treffen mit ihm im Gefängnis zu erreichen. 1955 erhielt sie die Nachricht, dass Əhməd Cavad 15 Jahre zuvor, im Jahr 1937, getötet worden war.[2] Im Dezember 1955 wurde sie schließlich freigesprochen[4].

Im Oktober 1993 starb sie im Dorf Çinarlı in Şəmkir.[18]

Vermächtnis[Bearbeiten | Quelltext bearbeiten]

Im Jahr 1917 widmete Əhməd Cavad Şükriyyə ein Gedicht mit dem Titel Für meinn Şükriyyə (Aserbaidschanisch: Şükriyyəm üçün). Später komponierte Emin Sabitoglu Musik für dieses Gedicht und das Lied wurde von vielen Künstlern unter dem Titel „Şükriyyə taleyim“ aufgeführt.

Im Jahr 2018 wurde ein Buch mit dem Titel Cavad və Şükriyyə dastanı („Die Geschichte von Javad und Şükriyyə“) des Autors Sevinc Adalatgizi vorgestellt.[19] Im Jahr 2021 schrieb die Autorin Ulviyya Tahir einen historischen Roman mit dem Titel Şükriyyə taleyim über Şükriyyə Axundzadə und ihr Leben im Exil.[20][21] Am 17. Dezember 2022 fand im Aserbaidschanischen Staatlichen Jugendtheater die Premiere des Stücks Kod adı: V. X. A. oder Kod adı: Vətən xainlərinin arvadları („Kodename: die Frauen von Verrätern“) statt.[22][23] Das Stück konzentriert sich auf die Ereignisse, die den Ehefrauen politischer Gefangener während der Stalin-Repression widerfuhren, einschließlich des Lebens von Şükriyyə Cavad.[24] Am 30. Juni 2023 fand die Premiere des Stücks Şükriyyə im Staatlichen Akademischen Nationalen Dramatheater Aserbaidschans statt.[25][26] Dieses Stück basiert auf Cavid Zeynallis Şükriyyə und dreht sich um Şükriyyə Axundzadəs Leben im Exil in Kasachstan. Der Regisseur des Stücks war Bahram Osmanov.[27]

Familie[Bearbeiten | Quelltext bearbeiten]

Ihr Vater, Süleyman Bey Bejanidze, gehörte der Linie der adligen Fürsten von Adscharien an. Ihre Vorfahren stammten aus dem Dorf Zendidi, einem Teil der heutigen Türkei, wo die Familie Grabstätten, Grundstücke und Häfen besaß.[28]

Şükriyyə und Əhməd Cavad hatten fünf Kinder, vier Söhne: Niyazi, Aydın, Tuqay, Yılmaz und eine Tochter, Almaz. 1936 starb ihre Tochter Almaz im Alter von 16 Jahren an einem Sarkom.[29] Nach der Ermordung von Əhməd Cavad und der Verbannung von Şükriyyə Axundzadə wurde ihr zweijähriger Sohn Yılmaz in einem Pflegeheim untergebracht.[6] Der 14-jährige Tuqay wurde in ein Waisenhaus für Kinder gebracht, die einer strengen Erziehung bedürfen, und der 16-jährige Aydın wurde in das Keshla-Gefängnis gebracht.[30]

Weblinks[Bearbeiten | Quelltext bearbeiten]

Einzelnachweise[Bearbeiten | Quelltext bearbeiten]

  1. Ахунд-Заде Шукурия Сулейман Кизы. (deutsch: Akhund-Zade Shukuria Suleiman Kizi). In: Жертвы политического террора в СССР [Victims of political terror in the USSR]. Abgerufen am 24. Juli 2023 (russisch).
  2. a b Təhdidlərə baxmayaraq Əhməd Cavaddan boşanmadı, 8 il sürgündə oldu, ərinin ölümünü on beş ildən sonra öyrəndi – Şükriyyə Axundzadə haqqında maraqlı faktlar. (deutsch: Despite the threats, she did not divorce Ahmet Javad, she was in exile for 8 years, she learned about her husband's death fifteen years later - interesting facts about Shukriya Akhundzadeh). kulis.az, 23. Februar 2023, abgerufen am 18. Juli 2023 (aserbaidschanisch).
  3. Əyyub Qiyas: Anar AXUNDZADƏ: "67 ildən sonra Əhməd Cavadın əmanəti bizə çatdı". (deutsch: Anar Akhundzade: "After 67 years, the trust of Ahmad Javad has reached us"). Ədəbiyyat qəzeti, 19. Oktober 2020, abgerufen am 21. Juli 2023 (aserbaidschanisch).
  4. a b Həmidə Nizamiqızı: Dözümün lal sükutu, Kabus illərin salnaməsi və ya zəncirlənmiş son ümid. (deutsch: The dumb silence of my patience, Chronicle of the nightmare years Or the last hope in chains). Mədəniyyət qəzeti, 3. August 2012, abgerufen am 24. Juli 2023 (aserbaidschanisch).
  5. O. Bulanova: Ахмед Джавад: Поэт независимости, жертва красного террора. (deutsch: Ahmed Javad: Poet of Independence, Victim of the Red Terror). azerhistory.com, abgerufen am 19. Juli 2023 (russisch).
  6. a b Azərbaycanın İstiqlal şairi - Əhməd Cavad - Nəsiman YAQUBLU. In: Edebiyyatqazeti.az. 5. Juli 2022, abgerufen am 23. Oktober 2023.
  7. tərtibçi A.Məmmədova: Əhməd Cavad – 130. Azərbaycan Milli Kitabxanası, Baku 2022, S. 7 (anl.az [PDF; abgerufen am 24. Juli 2023]).
  8. Jalal Gasimov: Siyasi repressiya həyatda və ədəbiyyatda (1920-1950-ci illər). (deutsch: Political repression in life and literature (1920s-1950s)). Elm və təhsil, Baku 2020, S. 395 (aserbaidschanisch, folklor.az [PDF; abgerufen am 19. Juli 2023]).
  9. A. Mammadova: Əhməd Cavad – 130. (deutsch: Ahmad Javad – 130). Azərbaycan Milli Kitabxanası, Baku 2022, S. 9 (aserbaidschanisch, anl.az [PDF; abgerufen am 24. Juli 2023]).
  10. Azad Sharifov: Reviving the Memory of Silenced Voices: Ahmad Javad - Poet. In: Azerbaijan International. 6. Jahrgang, Nr. 1, 1998, S. 48–49 (azer.com [abgerufen am 13. Oktober 2023]).
  11. Nasiman Yagublu: Əhməd Cavad haqqında Şükriyyə xanımla söhbətlərim... (deutsch: My conversations with Ms. Shukriya about Ahmad Javad...). aqreqator.az, 5. Mai 2020, archiviert vom Original am 18. Juli 2023; abgerufen am 18. Juli 2023 (aserbaidschanisch).
  12. Leyla Sarabi: Əhməd Cavadın nəticəsi sirləri açdı: Bağırov tövsiyə edirmiş ki, Cavad ailəsinin... (deutsch: The results of Ahmet Javad REVEALED MYSTERIES: Bagirov recommended that the Javad family...). publika.az, 24. Februar 2021, abgerufen am 18. Juli 2023 (aserbaidschanisch).
  13. Mais Amrahov: 1937-1938-ci il Repressiyaları Sovet Dövlətinin Azərbaycan Xalqına Qarşı Soyqırımı Siyasətinin Davamı. (deutsch: Repressions of 1937-1938 Continuation of the Genocide Policy of the Soviet State against the Azerbaijani People). Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 2022, S. 814.
  14. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. (deutsch: Encyclopedia of the Azerbaijan Democratic Republic). Band I. Lider nəşriyyat, Baku 2004, S. 356 (ebooks.az [PDF; abgerufen am 5. Dezember 2022]).
  15. a b c Книга памяти репрессированных бакинцев: А. (deutsch: Book of memory of repressed Baku residents: A). ourbaku.com, abgerufen am 19. Juli 2023 (russisch).
  16. Ilaha Ahmadova: ALJİR - Akmola siyasi repressiya qurbanları düşərgəsində 44 azərbaycanlı qadın sürgün həyatı yaşayıb. (deutsch: ALGIERS - 44 Azerbaijani women lived in exile in the Akmola camp of victims of political repression). Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi, 26. Oktober 2017, archiviert vom Original am 16. April 2019; abgerufen am 24. Juli 2023 (aserbaidschanisch).
  17. Abuzar Bagirov: Жертва красного террора. (deutsch: A victim of the red terror). IRS Heritage, Baku 2020, S. 14 (irs-az.com [PDF; abgerufen am 19. Juli 2023]).
  18. moderator.az: Əhməd Cavad haqqında Şükriyyə xanımla söhbətlərim... - Nəsiman Yaqublu. In: moderator.az. Abgerufen am 23. Oktober 2023 (aserbaidschanisch).
  19. Əhməd Cavad haqqında kitablar təqdim edilib. (deutsch: Books about Ahmad Javad were presented). medeniyyet.az, 6. Juli 2018, archiviert vom Original am 24. Juli 2023; abgerufen am 24. Juli 2023 (aserbaidschanisch).
  20. Tukezban Mammadli: "Şükriyyə taleyim". (deutsch: "My Thankful Destiny"). yeniavaz.com, 20. Dezember 2022, abgerufen am 21. Juli 2023 (aserbaidschanisch).
  21. Ceylan Mumoglu: Ülviyyə Tahirin Şükriyyə Taleyim romanı haqqında müzakirə. (deutsch: Discussion about Ulviyya Tahir's novel Shukriya Taleyim). academia.edu, 4. April 2021, abgerufen am 21. Juli 2023 (aserbaidschanisch).
  22. "Kod adı: V.X.A" tamaşası növbəti dəfə səhnədə. (deutsch: "Codename: V.X.A" is on stage next time). Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi, 27. Februar 2023, archiviert vom Original am 28. Februar 2023; abgerufen am 6. März 2023 (aserbaidschanisch).
  23. Kod adı – V.X.A – (Xalq düşmənlərinin arvadları...). (deutsch: Code name – V.X.A – (Wives of enemies of the people...)). 525-ci qəzet, 17. Juni 2022, archiviert vom Original am 17. Juni 2022; abgerufen am 6. März 2023 (aserbaidschanisch).
  24. "Kod adı "V.X.A" – Gənc Tamaşaçılar Teatrında premyera. (deutsch: "Code name "V.X.A" – premiere at the Young Audience Theater). medeniyyet.az, 18. Dezember 2022, archiviert vom Original am 18. Dezember 2022; abgerufen am 27. Februar 2023 (aserbaidschanisch).
  25. Ali Najafkhanli: Repressiya qurbanı – "Şükriyyə" - Yeni tamaşa. (deutsch: Victim of repression - "Shukriya" - New play). sia.az, 5. Juli 2023, archiviert vom Original am 18. Juli 2023; abgerufen am 18. Juli 2023 (aserbaidschanisch).
  26. Состоялась премьера спектакля "Шукрия". (deutsch: The premiere of the performance "Shukriya" took place). furor.az, 4. Juli 2023, abgerufen am 18. Juli 2023 (russisch).
  27. "Şükriyyə" tamaşasının premyerası olub. (deutsch: The premiere of the play "Shukriya" was held). trend.az, 1. Juli 2023, abgerufen am 18. Juli 2023 (aserbaidschanisch).
  28. Ахмед Джавад. Судьба человека. (deutsch: Ahmed Jawad. Destiny of a person). Nargis jurnalı, 25. Juli 2022, abgerufen am 18. Juli 2023 (russisch).
  29. "Cavad adını mənə Şükriyyə nənəm verib, o dünyasını dəyişəndə 13 yaşım vardı..." (deutsch: "My grandmother Shukriya gave me the name Javad, I was 13 years old when she passed away..."). ednews.net, 27. November 2021, abgerufen am 24. Juli 2023 (aserbaidschanisch).
  30. Mursal Yerevan: Gəlin Əhməd Cavad Axundzadəni xatırlayaq (deutsch: Let's remember Ahmet Javad Akhundzadeh) In: Türküstan qəzeti, 16. Februar 2021, S. 11. Abgerufen am 24. Juli 2023 (aserbaidschanisch).