Tetun: GRUPU AGRIKUTÓR HOSI MUNISIPIU TOLU HALO ESTUDU KOMAPARTIVU KONABA PROGRAMA CA IHA VIQUEQUE.

Ministériu Agrikultura e Peskas liu hosi Parseiru Food and Ariculture Organition of The United Nation (FAO), halo programa Pro-Resilience II – Timor-leste Strenghening Resilience in Community most prone to climate Risk ne’e hanesan estudu komparativu ba grupu agrikutór hosi munisipiu tolu hanesan, Ermera, Covalima no Bobonaro ba programa Conservasaun Agrikultura ka CA hosi grupu agrikultór iha munisispiu viqueque suku luca, ne’ebe mak implementa ona programa CA hahu hosi tinan 2017, programa ne’e hala’o durante loron rua hahu husi 24 ate 25 fulan setembru iha munispiu Viqueque. Diretór Jerál kooperasaun e Dezenvolvimentu Instituisionál MAP, César José da Cruz iha nia esplikasaun katak, husu ba grupu sira tenki kaer agrikultura hodi banati tuir programa CA ne’ebé mak FAO sei introduz ba ita boot sira e imi mós sei haree dereta programa CA ne’ebe mak grupu sira iha viqueque implementa ona atu nune’e ba oin rai ka to’os ne’ebe mak kuda labele sunu no fila rai maibe uja program CA de’it neduni husu ba grupu sira hahu agora tenki hasa’e produsaun agrikola. Nia hatutan, ha’u enkoraja joven sira ne’ebé mak partisipa iha programa ne’e bele servisu hodi hahu ona ba programa Conservasaun agrikultura, tanba ita iha munispiu diak liu maka hasa’e produsaun ai-han hosi ita nia rai ka munispiu rasik atu nune’e ita lebele depende ba hahan inportasaun neduni hahu agora fila ba idak-idak nia munispiu tenki implementa ona progarama ne’e CA tanba programa CA ne’ebe reduz buat barak hanesan servisu ema nian. Conservasaun Agrikultura hanesan programa halo to’os ne’ebe mak kuda ho sistema la fila rai no la sunu du’ut maibe kuda ai-horis kahur ho lehe e lehe refere sei halo rai bokur no sei fo produsaun ne’ebe as neduni grupu sira ne’e tuir estudu komparativu iha munispiu Viqueque ne’e atu haree dereta atu nune’e grupu sir a bele aprende no haree saida mak grupu agrikutór sira iha viqueque halo durante ne’e no produsaun sa’e maka’as kompara ho fila rai no sunu rai banhira atu kuda aihoris hanesan batar no legumes. Iha fatin hanesan, Reprezentante FAO, Ergilio Vicente mós hateten katak, grupu agrikulór sira foun ne’ebé mak mai hosi munispiu Ermera, Bobonaro no Covalima hetan oportunidade mai iha munispiu Viqueque liu-liu iha suku Luca ne’e atu bele mai rona no haree Dereta ne’ebe pratika agrikultura ne’ebe mak kami introduz ba grupu sira iha luca ne’e rasik neduni grupu foun isra ne’ebe mak fila ba idak-idak nia hela fatin karik habelar ba programa conservasaun agrikultura ne’e rasik tanba ita fiar katak sei hatudu rezultadu positive ba ita sira. Nia relata katak, gasta tempu atu hamos du’ut iha defernsia entre sunu no fila rai banhira kuda, maibe proragam CA sei reduz tempu servisu hamo’os du’ut nian, neduni hsu ba inan-aman sira hare rasik ba no rona rasik ba grupu iha luca ne’ebe mak implenta CA sei konta sira nia istoria neduni iha loron ohin ami fasilita inan - aman sira mai aprende atu nune’e bele fila ba imi nia fatin ida-idak atu implementa programa ne’e. Program Pro-Resilience II – Timor-leste Strenghening Resilience in Community most prone to climate Risk dadaun ne’e lao hela iha munispiu Manufahi Betanu , partsispa hosi grupu agrikultór hosi munusipiu, Lautem, Baucau no grupu agrikultór foun sira hosi Viqueque ne’e rasik. Mariano Gomes nu’udar vice ba grupu Fonta Linda iha Munispiu Viqueque, hahu hosi 2017 grupu implenta ona programa Conservasaun Agrikultura iha sira nia suku to’o agora. Nia halo komparasaun entre fila rai ne’e iha primeiru epoka kuandu halo koilleta nia rezultadu menus kompara ho la fila rai tanba iha primiru epoka nia produsaun sae maka’as tanba bele hetan 2 toneladas hektares, rai ne’ebe mk sira kuda dadaun ne’e kuaze 15 hektares entaun kada tinan sira kuda dala rua tuir kalendari agrikultura nian neduni epoka prmeiru no segundu sira kuda batar banhira silu hotu sira troka ho fore talin ka legumes balun hodi nune’e sir abele faan hodi sustenta ekonomia familia nian. ’’ Banhira ita implenta programa CA ne’e primeiru atu loke to’os tenki kuda lehe durante fulan hat liu tiha fulan hat ne’e bele lere fali lehe balun mak foin kuda fali batar tanba kundo la kuda lina lehe bele nani halo mate batar refere tanba ne’e antes kuda batar tenki lere no hamate lehe balun, rezultadu durante ami kuda batar no legumes ne’e ami faan on aba merkadu neduni iha ami nia planu ba oin sei buka kompania balun atu bele mai sosa ami nia produtu ne’e’ Tenik Nia

Nia mós husu ba grupu agrikutlór sira ne’ebe mak ba hosi munispiu tolu mai halo estudu komparativu hotu bele fila- fali ba idak-idak nian munisipiu atu bele implementa programa CA ne’e tanba bele hasa’e kuantidade no kualidade produsaun ba produsaun agrikola ne’ebe mak ita kuda. (E"S)