De aquatilibus

aus Wikipedia, der freien Enzyklopädie
Zur Navigation springen Zur Suche springen
Titelseite

De aquatilibus (Von den Wassertieren) ist ein 1553 in Paris erschienenes Werk von Pierre Belon. Es ist eine erheblich erweiterte Ausgabe seines zwei Jahre zuvor erschienenen Werkes L’histoire naturelle des estranges poissons marins. 1555 folgte unter dem Titel La nature & diuersité des poissons eine Übersetzung ins Französische.

Werk[Bearbeiten | Quelltext bearbeiten]

Der Oktavband im Querformat De aquatilibus, Libri duo. Cum eiconibus ad viuam ipsorum effigiem, quoad eius fieri potuit, expressis wurde bei Charles Estienne gedruckt. Das in zwei „Bücher“ unterteilte Werk besteht aus 448 nummerierten Seiten und ist mit 187 Holzschnitten von Pierre Gourdelle (um 1530–um 1588) illustriert. Die meisten Holzschnitte sind ganzseitig. Die „Bücher“ umfassen 16 bzw. 12 Kapitel.

Das Werk ist Odet de Coligny, dem Kardinal von Châtillon, gewidmet.

Inhalt[Bearbeiten | Quelltext bearbeiten]

Im ersten „Buch“ behandelt Belon im Wasser lebende Tiere „mit Blut“, also im Wasser lebende Wirbeltiere (Vertebrata), das zweite handelt von im Wasser lebenden Tieren „ohne Blut“, also im Wasser lebenden Wirbellose (Invertebrata), wie beispielsweise Kraken (Octopoda), Zehnfußkrebse (Decapoda), Perlboote (Nautilidae), Schnecken (Gastropoda) und Muscheln (Bivalvia). Für die weitere Unterteilung zieht Belon Eigenschaften wie die Art der Fortpflanzung (lebendgebärend, eierlegend), die Körperform, den Aufbau des Skeletts (z. B. Knorpel, Knochen) und das bewohnte Habitat heran.

Für Belon war die eigene Naturbeobachtung eine unabdingbare Voraussetzung für die Darstellung von Lebewesen. Er korrigierte in seinem Werk die Schriften klassischer Autoren wie Aristoteles und Plinius. Belon zitierte häufig aus Oppians Lehrgedicht Halieutika (Über den Fischfang).

Gliederung[Bearbeiten | Quelltext bearbeiten]

  • Carolvs Stephanvs Lectori (Brief an den Leser)
  • Petrvs Bellonivs Cenomanvs ampliss. Cardinali Castillionaeo S. (Widmung)
  • Index capitvm, et eorvm qvae svb his continentvr (Inhaltsverzeichnis und Namensregister)
  • Liber primus
    • I. Aquatilium differentiae ac diuisiones
    • II. De piscibus maioribus ac cetaceis
    • III. De cetaceis, ossibus praeditis ac viuiparis
    • IIII. De amphibiis quadrupedibus viuiparis
    • V. De amphibiis quadrupedibus ouiparis
    • VIII. De cartilagineis viuiparis planis
    • IX. De cartilagineis ouiparis
    • X. De cetaceis ouiparis spinosis
    • XI. De piscibus spinosis ouiparis planis
    • XII. De Latis piscibus, quos Anthies Graeci nominauerunt
    • XIII. De piscibus qui serpentina sunt specie
    • XIIII. De minoribus piscibus ouiparis, spinosis, & squama contectis, in pelagios, litorales, & saxatiles diuisis, & primum de pelagiis
    • XV. De Piscibus litoralibus
    • XVI. De piscibus saxatilibus
  • Liber secundus
    • I. Exanguium differentiae ac diuisiones
    • II. De mollibus
    • III. De Crustatis locustarii generis, cauda paeditis
    • IIII. De crustatis Cancrariis, cauda carentibus
    • V. De testa duriore contectis
    • VI. De testa duriore contectis, biualuiis, ostreis, in vado solutis maioribus & minoribus, & aliis scopulis infixis
    • VII. De testa duriore contectis vniualuiis
    • VIII. De biualuiis testa duriore contectis
    • IX. De testaceis turbinatis, omnium durissimis
    • X. De Turbinibus seu strombis
    • XI. De Zoophytis, hoc est, ancipitis naturae exanguibus, ab animalibus & plantis differentibus
    • XII. De deiectamentis marinis

Illustrationen[Bearbeiten | Quelltext bearbeiten]

Erstes Buch[Bearbeiten | Quelltext bearbeiten]

Abbildung Seite (1553) Seite (1555) Name heute
S. 6 S. 5 Glattwale (Balaenidae)
S. 9 S. 7 Gemeiner Delfin (Delphinus delphis), Großer Tümmler (Tursiops truncatus) oder Blau-Weißer Delfin (Stenella coeruleoalba)
S. 10 S. 8 Gemeiner Delfin (Delphinus delphis)
S. 11 S. 9 ---
S. 13 S. 10 Gemeiner Delfin (Delphinus delphis), Großer Tümmler (Tursiops truncatus) oder Blau-Weißer Delfin (Stenella coeruleoalba)
S. 14 S. 11 ---
S. 16 S. 12 Gewöhnlicher Schweinswal (Phocoena phocoena)
S. 18 S. 14 ---
S. 21 S. 16 Seehund (Phoca vitulina)
S. 23 S. 19 Flusspferd (Hippopotamus amphibius)
S. 25 S. 20 Flusspferd (Hippopotamus amphibius)
S. 27 S. 22 ---
S. 30 S. 25 Europäischer Biber (Castor fiber)
S. 32 S. 27 Fischotter (Lutra lutra)
S. 34 S. 29 „Meerwolff“
S. 36 S. 31 „Mus aquaticus“ = Ostschermaus??
S. 39 S. 33 Meermönch
S. 41 S. 36 Nilkrokodil (Crocodylus niloticus)
S. 43 S. 39 „Erdkrokodil“ (Skinke?)
S. 45 S. 37 ---
S. 47 S. 39 Tribolonotusart
S. 49 S. 43 ---
S. 52 S. 46 Unechte Karettschildkröte (Caretta caretta)
S. 53 S. 47 Unechte Karettschildkröte (Caretta caretta)
S. 57 S. 51 Chamäleon?
S. 60 S. 53 Weißer Hai (Carcharodon carcharias)
S. 61 S. 54 Glatter Hammerhai (Shyrna zygeana)
S. 63 S. 56 Gefleckte Meersau (Oxynotus centrina)
S. 64 S. 57 Gefleckte Meersau (Oxynotus centrina)
S. 66 S. 58 Pristisart
S. 68 S. 60 Großgefleckter Katzenhai (Scyliorhinus stellaris)?
S. 70 S. 62 Dornhai (Squalus acanthias)
S. 72 S. 63 Großgefleckter Katzenhai (Scyliorhinus stellaris)
S. 73 S. 64 Großgefleckter Katzenhai (Scyliorhinus stellaris) oder Fleckhai (Galeus melastomus)
S. 74 S. 65 ---
S. 76 S. 67 Meerneunauge (Petromyzon marinus) oder? Flussneunauge (Lampetra fluviatilis)
S. 78 S. 69 Meerengel (Squatina squatina)
S. 80 S. 71 Nagelrochen (Raja clavata)
S. 82 S. 73 Rajaart
S. 84 S. 75 Mittelmeer-Sternrochen (Raja asterias)
S. 88 S. 77 Seeteufel (Lophius piscatorius) oder Schwarzer Seeteufel (Lophius budegassa)
S. 90 S. 79 Marmor-Zitterrochen (Torpedo marmorata)
S. 91 S. 80 Marmor-Zitterrochen (Torpedo marmorata)
S. 93 S. 82 Gefleckter Zitterrochen (Torpedo torpedo)
S. 95 S. 83 Gewöhnlicher Stechrochen (Dasyatis pastinaca)
S. 97 S. 86 Gewöhnlicher Adlerrochen (Myliobatis aquila)
S. 101 S. 91 Europäischer Stör (Acipenser sturio)
S. 102 S. 94 Europäischer Stör (Acipenser sturio)
S. 104 S. 97
S. 108 S. 101 Roter Thun (Thunnus thynnus)
S. 112 S. 107 Gewöhnlicher Umber (Umbrina cirrosa)
S. 114 S. 105 Gewöhnlicher Umber (Umbrina cirrosa)
S. 116 S. 109 Zahnbrasse (Dentex dentex)
S. 119 S. 112 Adlerfisch (Argyrosomus regius)
S. 121 S. 115 Europäischer Wolfsbarsch (Dicentrarchus labrax)
S. 123 S. 117 Hechtdorsch (Merluccius merluccius)
S. 125 S. 121 Wittling (Merlangius merlangus)
S. 127 S. 119 Schellfisch (Melanogrammus aeglefinus)
S. 128 S. 123 Atlantischer Kabeljau (Gadus morhua)
S. 130 S. 124 Dreibärtelige Seequappe (Gaidropsarus vulgaris)
S. 131 S. 126 Blauleng (Molva dypterygia), Mittelmeer-Blauleng (Molva macrophthalma) oder Leng (Molva molva)
S. 133 S. 127 Ophidion barbatum, Ophidion barbatum rochei oder Parophidion vassali
S. 134 S. 129 Köhler (Pollachus virens)
S. 137 S. 132
S. 140 S. 136 Steinbutt (Scophthalmus maximus)
S. 142 S. 138 Scholle (Pleuronectes platessa)
S. 143 S. 140 Scholle (Pleuronectes platessa) ?
S. 147 S. 144 Seezunge (Solea solea)
S. 151 S. 148 Petersfisch (Zeus faber)
S. 153 S. 150 Blauer Butterfisch (Stromateus fiatola)
S. 155 S. 152 Lichia amia
S. 157 S. 155 Ophisurus serpens
S. 160 S. 158 Mittelmeer-Muräne (Muraena helena)
S. 162 S. 160 Meeraal (Conger conger)
S. 164 S. 162 Makrelenhecht (Scomberesox saurus)
S. 167 S. 164 Sphyraena sphyraena
S. 169 S. 167 Europäische Sardelle (Engraulis encrasicholus)
S. 172 S. 169 Sardine (Sardina pilchardus)
S. 176 S. 171 Streifenbarbe (Mullus surmuletus) oder Rotbarbe (Mullus barbatus)
S. 179 S. 173 Pelamide (Sarda sarda)?
S. 181 S. 185 Dentex macrophthalmus
S. 184 S. 179 Marmorbrasse (Lithognathus mormyrus)
S. 186 S. 181 Rotbrasse (Pagellus erythrinus)
S. 189 S. 184 Goldstrieme (Sarpa salpa)
S. 191 S. 186 Bastardmakrele (Trachurus trachurus) oder Mittelmeer-Bastardmakrele (Trachurus mediterraneus)
S. 193 S. 188 Goldbrasse (Sparus aurata)
S. 195 S. 190 Excocoetusart
S. 197 S. 192 Flughahn (Dactylopterus volitans)
S. 200 S. 194 Makrele (Scomber scombrus)
S. 202 S. 197 Japanische Makrele (Scomber japonicus)
S. 206 S. 201 Knurrhähne (Triglidae)
S. 209 S. 204 Malarmat (Peristedion cataphractum)
S. 212 S. 206 Mugilart
S. 217 S. 211 Trachinusart
S. 219 S. 214 Himmelsgucker (Uranoscopus scaber)
S. 221 S. 216 Seeschmetterling (Blennius ocellaris)
S. 224 S. 219 Gestreifter Schleimfisch (Parablennius gattorugine) ?
S. 226 S. 221 Spicara maena
S. 228 S. 223 Spicara smaris
S. 230 S. 224 Goldstrieme (Sarpa salpa)
S. 332 S. 226 Spicara smaris
S. 234 S. 228
S. 235 S. 229 Grundeln (Gobidae)
S. 237 S. 231 Atherinaart ?
S. 242 S. 236 Goldbrasse (Sparus aurata)
S. 244 S. 238 Goldbrasse (Sparus aurata) oder Ringelbrasse (Diplodus annularis)
S. 247 S. 241 Streifenbrasse (Spondyliosoma cantharus) ?
S. 250 S. 244 Scorpaenaart
S. 254 S. 248 Gefleckter Lippfisch (Labrus bergylta) ?
S. 256 S. 250 Meerjunker (Coris julis)
S. 258 S. 252 Pfauen-Lippfisch (Symphodus tinca)
S. 260 S. 264 Labrus viridis
S. 262 S. 256 Labrus merula
S. 263 S. 257 ---
S. 265 S. 259 Serranusart
S. 267 S. 261 Mönchsfisch (Chromis chromis)
S. 269 S. 263 Schriftbarsch (Serranus scriba)
S. 271 S. 265 Bandbrasse (Oblada melanura)
S. 275 S. 269 Karpfen (Cyprinus carpio)
S. 279 S. 273 Atlantischer Lachs (Salmo salar)
S. 284 S. 278 Europäische Äsche (Thymallus thymallus)
S. 286 S. 280 Lavaret (Coregonus lavaretus)
S. 288 S. 282 ---
S. 290 S. 284 Stint (Osmerus eperlanus)
S. 291 S. 286 Stint (Osmerus eperlanus)
S. 295 S. 291 Flussbarsch (Perca fluviatilis)
S. 297 S. 294 Hecht (Esox lucius)
S. 299 S. 296 Arothronart
S. 300 S. 297 Ostracionart
S. 308 S. 306 Maifisch (Alosa alosa) oder Finte (Alosa fallax)
S. 310 S. 308 Maifisch (Alosa alosa) oder Finte (Alosa fallax)
S. 312 S. 312
S. 314 S. 314 Hasel (Leuciscus leuciscus)
S. 319 S. 320 Ukelei (Alburnus alburnus)
S. 323 S. 325 Elritze (Phoxinus phoxinus)
S. 325 S. 326 Schleie (Tinca tinca)

Zweites Buch[Bearbeiten | Quelltext bearbeiten]

Abbildung Seite (1553) Seite (1555) Name heute
S. 332 S. 336 Gewöhnlicher Krake (Octopus vulgaris)
S. 336 S. 341 Gewöhnlicher Tintenfisch (Sepia officinalis)
S. 339 S. 343 Gemeiner Kalmar (Loligo vulgaris) oder Nordischer Kalmar (Loligo forbesi)
S. 342 S. 347
S. 345 S. 350 Großer Bärenkrebs (Scyllarides latus)
S. 348 S. 353 Squilla mantis
S. 352 S. 356 Gewöhnliche Languste (Palinurus vulgaris)
S. 355 S. 359 Europäischer Hummer (Homarus gammarus)
S. 358 S. 364
S. 364 S. 370 Gemeiner Einsiedlerkrebs (Pagurus berhardus)
S. 366 S. 372 Potamon potamion, Potamon fluviatile oder Potamon ibericum
S. 367 S. 372 Gemeine Strandkrabbe (Carcinus maenas)
S. 370 S. 376 Taschenkrebs (Cancer pagurus)
S. 373 S. 378 Große Seespinne (Maja squinado)
S. 375 S. 380 Calappa granulata
S. 380 S. 384 Argonauta argo
S. 382 S. 386 Gemeines Perlboot (Nautilus pompilus)
S. 383 S. 388
S. 389 S. 393 Ophiuraart
S. 391 S. 394
S. 393 S. 397 Patellaart
S. 395 S. 399 Seeohrenart (Haliotis sp.)
S. 396 S. 400 Arcaart
S. 398 S. 402 Gemeine Miesmuschel (Mytilus edulis) oder Mittelmeer-Miesmuschel (Mytilus galloprovincialis)
S. 400 S. 405 Pinnaart
S. 403 S. 407 Tellinaart ?
S. 405 S. 408
S. 406 S. 410
S. 407 S. 411
S. 408 S. 412
S. 409 S. 413 Mittelmeer-Pilgermuschel (Pecten jacobaeus)
S. 411 S. 414
S. 414 S. 416 Dattelmuschel (Pholas dactylus)
S. 414 S. 416 Ensisart
S. 417 S. 419 (nur im Text)
S. 420 S. 421 Stumpfe Stachelschnecke (Hexaplex trunculus) ?, Herkuleskeule (Bolinus brandaris) ?, Gerippte Purpurschnecke (Ocenebra erinaceus) ?
S. 422 S. 423 Stumpfe Stachelschnecke (Hexaplex trunculus) ?, Herkuleskeule (Bolinus brandaris) ?, Gerippte Purpurschnecke (Ocenebra erinaceus) ?
S. 426 S. 426 Galeodea echinophora
S. 426 S. 426
S. 427 S. 427 Littorinaart
S. 429 S. 429
S. 429 S. 429 Conusart
S. 430 S. 430
S. 433 S. 433 Tenarea tortuosa ?
S. 443 S. 442
S. 446 S. 446 Seepferdchenart (Hippocampus sp.)
S. 448 S. 446

Literatur[Bearbeiten | Quelltext bearbeiten]

  • Albert C. L. G. Günther: Handbuch der Ichthyologie. Carl Gerold’s Sohn, Wien 1886, S. 3–4 (online)
  • Bernhard Schmall: Die Anfänge der modernen Ichthyologie Zum 500. Geburtstag von Pierre Belon (1517–1564 oder 1565). In: Österreichs Fischerei. Band 70, 2017, S. 186–190 (PDF).

Weblinks[Bearbeiten | Quelltext bearbeiten]

Commons: De aquatilibus – Sammlung von Bildern, Videos und Audiodateien

De aquatilibus

La nature & diuersité des poissons